ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਵਿੱਚ ਨਿਆਪਾਲਿਕਾਂ ਸਭ ਤੋ ਮਜਬੂਤ ਥੰਮ ਹੈ। ਜਿਸ ਦੇ ਉਪਰ ਸਾਡੇ ਲੋਕ ਅੱਖਾਂ ਮੀਚ ਕੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਭਾਵੇ ਅਮੀਰ ਹੋਣ ਜਾਂ ਗਰੀਬ, ਉਹ ਇਨਸ਼ਾਫ ਦੀ ਗੁਹਾਰ ਲੈ ਕੇ ਅਦਾਲਤਾਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਆਉਦੇ ਹਨ। ਅਦਾਲਤਾਂ ਵੀ ਕਾਫੀ ਹੱਦ ਤੱਕ, ਉਹਨਾ ਦੀਆ ਆਸਾਂ ਦੇ ਉਪਰ ਖਰੀਆਂ ਉਤਰਦੀਆਂ ਹਨ, ਪਰ ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਸ਼ਮੇ ਤੋ ਸਾਡੀਆ ਅਦਾਲਤਾਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਨਿਆਂ ਕਾਫੀ ਮਹਿੰਗਾ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਗਰੀਬ ਵਰਗ ਲਈ ਨਿਆਂ ਹਾਸਲ ਕਰਨਾ ਔਖਾਂ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਹੁਣ ਗਰੀਬ ਆਦਮੀ ਅਦਾਲਤ ਦੇ ਵਿੱਚ ਜਾਣ ਤੋ ਡਰਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਕਿ ਅਦਾਲਤਾਂ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੇ ਖਰਚ, ਉਸ ਦੀ ਆਰਥਿਕ ਸ਼ਮੱਰਥਾਂ ਤੋ ਜਿਆਦਾ ਹਨ। ਕਈ ਵਾਰ ਅਮੀਰ ਆਦਮੀ, ਉਸ ਦੀ ਇਸ ਅਸ਼ਮੱਰਥਾਂ ਦਾ ਫ਼ਾਇਦਾ ਉਠਾਉਦਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਨਾਲ ਨਿਆਂ ਵਿਵਸ਼ਥਾਂ, ਇੱਕ ਤਰਫ਼ੀ ਹੋ ਜਾਦੀ ਹੈ। ਅਦਾਲਤਾਂ ਬਾਰੇ ਇੱਕ ਕਹਾਵਤ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ, ਕਿ 'ਇਹਨਾ ਦੀਆ ਕੰਧਾਂ ਵੀ ਪੈਸ਼ੇ ਮੰਗਦੀਆਂ ਹਨ' ਜੋ ਕਿਸੇ ਗਰੀਬ ਦੇ ਮੂੰਹੋ ਨਿਕਲੀ ਹੋਈ ਆਂਹ ਹੈ, ਕਿਉਕਿ ਅਦਾਲਤਾਂ ਵਿੱਚ ਗਰੀਬਾਂ ਦੇ ਕੱਪੜੇ ਤੱਕ ਲਾਂਹ ਲਏ ਜਾਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਉਹ ਹੁਣ ਮਜ਼ਬੂਰੀ ਵੱਸ ਹੀ ਅਦਾਲਤਾਂ ਵਿੱਚ ਆਉਦੇ ਹਨ। ਜੇਕਰ ਉਹ ਅਦਾਲਤਾਂ ਦੇ ਚੱਕਰ ਵਿੱਚ ਫਸ਼ ਹੀ ਜਾਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਉਹਨਾ ਨੂੰ ਲੈਣੇ ਦੇ ਦੇਣੇ ਪੈ ਜਾਦੇ ਹਨ। ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਹ ਭਵਿੱਖ਼ ਦੀ ਲੋੜ ਲਈ ਜੋੜੀ ਥੋੜੀ-ਬਹੁਤੀ ਪੂੰਜ਼ੀ ਵੀ ਬਰਬਾਦ ਕਰ ਬੈਠਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤਰਾਂ ਗਰੀਬਾਂ ਨੂੰ ਅਦਾਲਤਾਂ ਤੋ ਨਿਆਂ ਹਾਸਲ ਕਰਨਾ ਕਾਫੀ ਮਹਿੰਗਾਂ ਪੈਦਾ ਹੈ।
ਜਦੋ ਤੋ ਵਕਾਲਤ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਉਦੋ ਤੋ ਮੈ ਗਰੀਬਾਂ ਨੂੰ ਅਦਾਲਤਾ ਦੇ ਵਿੱਚ ਰੁਲਦਿਆਂ ਦੇਖਿਆ ਹੈ। ਉਹਨਾ ਨੂੰ ਪਿਸ਼ਦਿਆਂ ਦੇਖਿਆ ਹੈ। ਮੈਨੂੰ ਬੜਾਂ ਤਰਸ਼ ਆਉਦਾ ਹੈ, ਜਦੋ ਉਹ ਕਾਗਜਾਂ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਝੋਲਾਂ ਬਾਹ ਵਿੱਚ ਪਾ ਕੇ ਕਚਿਹਰੀ ਵਿੱਚ ਇਧਰ-ਉਧਰ ਘੁੰਮਦੇ ਹਨ। ਅਦਾਲਤਾਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਕਰਮਚਾਰੀ ਗਰੀਬਾਂ ਨੂੰ ਰੱਜ਼ ਕੇ ਲੁੱਟਦੇ ਹਨ।
ਗਰੀਬ ਵੀ ਆਪਣਾ ਆਪ ਲਟਾਉਣ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਰ ਹਨ, ਕਿਉਕਿ ਉਹ ਅਦਾਲਤਾਂ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਰ ਹਨ। ਕੁਝ ਗਰੀਬ ਮੁਜ਼ਰਮ, ਜੋ ਕਿਸੇ ਕਾਰਨ ਜ਼ੇਲ ਚਲੇ ਜਾਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਜ਼ਮਾਨਤ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜ਼ੂਦ ਜ਼ੇਲਾਂ ਵਿੱਚ ਸੜਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਕਿਉਕਿ ਉਹਨਾ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਕੋਲ ਜ਼ਮਾਨਤ ਭਰਨ ਲਈ ਭੂਮੀ ਜਾਂ ਇਮਾਨਤ ਨਹੀ ਹੁੰਦੀ। ਆਮ ਤੋਰ ਤੇ ਗ਼ਰੀਬ ਵਰਗ ਬਹੁਤ ਭੋਲਾ ਅਤੇ ਅਨਪੜ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਸ ਨੂੰ ਅਦਾਲਤਾ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੀਆ ਚਲਾਕੀਆ ਬਾਰੇ ਗਿਆਨ ਨਹੀ ਹੁੰਦਾ ਅਤੇ ਹਰ ਕੋਈ ਗੁਮਰਾਹ ਕਰਕੇ, ਉਸ ਦਾ ਆਰਥਿਕ ਸ਼ੋਸਣ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਕਈਆ ਦੇ ਇਸ ਚੱਕਰ ਵਿੱਚ ਘਰ-ਬਾਰ ਤੱਕ ਵਿਕ ਜਾਦੇ ਹਨ ਜਾ ਉਹ ਕਰਜ਼ਾਈ ਹੋ ਜਾਦੇ ਹਨ। ਅਦਾਲਤਾ ਦੇ ਵਿੱਚ ਗ਼ਰੀਬਾਂ ਦਾ ਕੋਈ ਵੀ ਹਮਦਰਦ ਨਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਹਰ ਕੋਈ ਆਪਣਾ ਮਤਲਬ ਕੱਢਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜ਼ੂਦ ਗਰੀਬ ਲੋਕ ਅਦਾਲਤਾਂ ਨੂੰ ਆਸ਼ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਨਾਲ ਦੇਖਦੇ ਹਨ, ਕਿਉਕਿ ਕਨੂੰਨ ਤੋ ਬਿਨਾ ਉਹਨਾ ਦਾ ਕੋਈ ਸ਼ਹਾਰਾ ਵੀ ਨਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਉਹ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਨਿਆਂ ਹੋਣ ਦੀ ਆਸ਼ ਵਿੱਚ, ਸਭ ਕੁਝ ਸ਼ਹਿਣ ਕਰੀ ਜਾਦੇ ਹਨ।
ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਦੀਆ ਅਦਾਲਤਾਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਗਰੀਬ ਵਰਗ ਦਾ ਆਉਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ, ਕਿਉਕਿ ਅਦਾਲਤਾਂ ਤੋ ਹੀ ਉਹਨਾ ਨੂੰ ਇਨਸ਼ਾਫ ਜਾਂ ਹੱਕ ਮਿਲ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਜਿਹੜੇ ਵੀ ਗਰੀਬ ਵਿਅਕਤੀ ਕਦੇ ਅਦਾਲਤ ਨਹੀ ਆਏ, ਉਹਨਾ ਨੂੰ ਵੀ ਕਈ ਵਾਰ ਆਪਣਿਆਂ ਦੀ ਖ਼ਾਤਰ ਅਦਾਲਤ ਦੇ ਵਿੱਚ ਆਉਣਾ ਪੈਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿਸੇ ਕਾਰਨ ਜ਼ੇਲ ਚਲੇ ਜਾਦੇ ਹਨ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਕੇਸ ਵਿਚ ਫਸ਼ ਜਾਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਲੋੜ ਹੈ, ਕਿ ਅਦਾਲਤਾਂ ਵਿੱਚ ਗਰੀਬਾਂ ਦੀ ਮਜ਼ਬੂਰੀ ਦਾ ਫ਼ਾਇਦਾ ਨਾ ਉਠਾਇਆਂ ਜਾਵੇ, ਬਲਕਿ ਜਿੰਨੀ ਉਹਨਾ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕੇ, ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ, ਕਿਉਕਿ ਕਈ ਵਾਰ ਗ਼ਰੀਬ ਦੀ ਦਿੱਤੀ ਹੋਈ ਅਸ਼ੀਸ, ਸਾਡੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਪਾਸ਼ਾ ਬਦਲ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਦਿੱਤੀ ਹੋਈ ਬਦਅਸ਼ੀਸ, ਸਾਡੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਵਿੱਚ ਰੁਕਾਵਟ ਬਣ ਜਾਦੀ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਭਾਵੇ, ਗ਼ਰੀਬਾਂ ਨੂੰ ਮੁਫ਼ਤ ਕਨੂੰਨੀ ਸਹਾਇਤਾਂ ਦੇਣ ਲਈ ਸਾਰੀਆ ਅਦਾਲਤਾਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਮੁਫ਼ਤ ਕਨੂੰਨੀ ਸਹਾਇਤਾਂ ਕੇਦਰ ਖੋਲੇ ਹਨ, ਪਰ ਉਹ ਮੁਫ਼ਤ ਕਨੂੰਨੀ ਸਹਾਇਤਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਨ ਤੋਰ ਤੇ ਗਰੀਬਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਵਿੱਚ ਅਸ਼ਫਲ ਰਹੇ ਹਨ, ਕਿਉਕਿ ਗਰੀਬ ਵਰਗ ਨੂੰ ਇਸ ਬਾਰੇ ਪੂਰੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨਹੀ ਹੈ। ਜਦੋ ਤੱਕ ਅਦਾਲਤਾਂ ਵਿੱਚ ਗਰੀਬਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਸਤਾਂ ਨਿਆਂ ਅਤੇ ਬਰਾਬਰ ਸ਼ੁਣਵਾਈ ਦਾ ਮੋਕਾਂ ਨਹੀ ਮਿਲਦਾ, ਉਦੋ ਤੱਕ ਅਸੀ ਆਪਣੀ ਨਿਆਪਾਲਿਕਾਂ ਨੂੰ ਨਿਰਪੱਖ਼ ਨਿਆਂ ਵਾਲੀ ਸ਼ੰਸਥਾਂ ਨਹੀ ਕਹਿ ਸਕਦੇ। ਜੇਕਰ ਸ਼ਥਿਤੀ ਇਹੀ ਰਹੀ, ਤਾਂ ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਗਰੀਬ ਵਰਗ ਦਾ ਇੱਕ ਦਿਨ ਅਦਾਲਤਾਂ ਤੋ ਵੀ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਉੱਠ ਜਾਵੇਗਾ।
By - ਐਂਡਵੋਕੇਟ ਉਂਕਾਰ ਸਿੰਘ ਭਲੂਰ, ਪਿੰਡ-ਭਲੂਰ, ਜਿਲਾਂ-ਮੋਗਾ, ਪੰਜਾਬ (ਭਾਰਤ)-151207
